Mysteriet om Gustavas «Hjerteblade»

-Hei, eg heiter Giggi Stang. Eg las nyleg ei reportasje du hadde skrive i vekebladet Hjemmet om Gustava Kielland.

Av Hjørdis Halleland Mikalsen

Den hyggelege dama på andre sida av lina ringjer heilt frå Hakadal. No har ho noko ho vil fortelje meg.

-For ei tid tilbake rydda me opp etter ein slektning. Då fann me eit gamalt, handskrive dokument som er skrive av Gustava Kielland. Eg har diverre ingen kunnskap om kor det kjem frå. Men det er for gale at det berre skal ligge her i ei skuff hos meg. Kan du sjå om du kan finne ut litt meir?

-Har du eit originaldokument skrive av Gustava Kielland i ei skuff, seier du?

-Ja, men eg veit ikkje heilt kva eg skal gjere med det. Kan eg sende det til deg, så kan du kanskje finne ut meir?

-Sjølvsagt. Det er jo kjempespanande.

Nokre dagar seinare dumpar eit brev ned i postkassa mi. I konvolutten ligg ei notisbok. Arka er gule av elde, dei luktar år, er skjøre men i god stand. På framsida står det skrive med snirklete gamledagarskrift «Hjerteblade af Gustava Kielland».

Er dette originalmanuskriptet til diktsamlinga hennar «Hjereteblade»? Kan dette verkeleg vere sjølvaste Gustava Kielland si handskrift?

«Det e jo heilt villt»

For Gustava Kielland var ingen kven-som-helst. Ho er mest kjent for å ha skrive den kjende og kjære julesongen «O jul med din glede». Ho var ein betydeleg samfunnsbyggar og stod bak etableringa av den første og største av dei folkelege kvinnerørslene i Norge: misjonskvinneforeiningane. Gustava
kom til Finnøy som nygift prestekone i 1824.

Dette må eg finne ut av.

Den første er ringer er Tor Øyvind Skeiseid. Han kan mykje om Gustava.

Leiaren av Ryfylke Livsgnist har blant anna skrive førestillinga «Jul med Gustava» om livet hennar. Og når Tor Øyvind gjer noko, så gjer han det skikkeleg.

-Kva er det du seier? Har du eit handskrive manuskript av Gustava Kielland.

Det e jo heilt vilt.

Tor Øyvind Skeiseid er entusiastisk.

-Gustava har ein spesiell plass i hjarte mitt. Ho var eit førebilete, både som omsorgsperson, prestekone, mor og hustru. I tillegg var ho samfunnsengasjert, musikalsk, språkmektig og ein dyktig forfattar. Litt av ei dame med andre ord.

-Men kva tenkjer du eg skal gjere med manuskriptet?

-Nei, sei det. Du må i alle fall ta skikkeleg godt vare på det.

Det lovar eg å gjere, takkar for praten og legg på.

Kva no? Eg kan ikkje berre leggje det vekk. Eg må finne ut meir. Er det originalt? Er det verkeleg Gustava som har skrive orda på dei gulna arka?

«Eg har lese mange brev skrive av Gustava og kjenner handskrifta hennar»

Neste eg ringer er Ådne Fardal Klev. Han kan også mykje om Gustava. Ho var ei av dei aller første norske kvinner som skreiv sjølvbiografi. «Erindringer fra mitt liv» kom ut i 1882, og blei av den kjende professoren i norsk litteraturhistorie, Francis Bull, omtala som «..et av de mest tiltrekkende
memoraverker i den norske litteratur.»

For fire år sidan ga Ådne Kleiv Fardal ut ei modernisert utgåve av biografien.

Eg tek bilete av nokre av dei handskrivne sidene og sender dei til Ådne i Mandal.

-Eg har lese mange brev skrive av Gustava og kjenner handskrifta hennar. Det er vanskeleg å seie om det er ho som har skrive dette. Det var ikkje uvanleg med avskrift av diktsamlingar på den tida, seier han.

Avskrift?

Så kan hende er ikkje dette Gustava si handskrift likevel? Sit eg her med ei forfalsking.

Nedtur.

Eg legg manuskriptet vekk. Eg har ikkje tid til å følgje opp trådar som ikkje fører nokon stad.

Gustava får vente.

I eit drygt år blir manuskriptet liggande i skrivebordskuffa mi. Eg tek det fram frå tid til annan. Vågar knapt bla i dei skjøre sidene. Prøver å tyda skrifta. Eg finn «De smaa Egern», eller «Lille Ekorn satt», som er eit av dei mest kjende dikta i «Hjerteblade».

Men kva skal eg gjere med det? Det kan jo ikkje berre ligge her å støve ned?

«Og det liknar. Det liknar veldig.»

Ein dag pratar eg med ein tidlegare journalistkollega av meg, Anja W. Fremo. No jobbar ho som strategi- og marknadssjef i Museum Stavanger. Eg nevner brevet for henne.

-Oj, det er jo spannende, seier ho.

-Du må bruke kvite hansker når du blar i det. Eller i alle fall bla veldig forsiktig, ler ho.

Anja lovar å ta kaste ut nokre trådar til folk ho kjenner som har kunnskap om Gustava Kielland og gamal handskrift. Ho oppmodar meg også til å ta kontakt med Nasjonalbiblioteket i Oslo. Dei har god greie på slikt.

Eg ringer til Oslo. Ein hyggeleg mann fortel at dei har fleire digitaliserte brev skrive av Gustava Kielland på si heimeside.

-Du kan gå inn der å sjå om skrifta liknar. Du kan også sende e-post til spesiallesesalen vår. Der sit det folk med god greie på gamal handskrift.

Eg takkar for hjelpa, sender ein e-post og set meg ned for å samanlikne skrifta i manuskriptet med skrifta i breva på nasjonalmuseet si heimeside.
Og det liknar. Det liknar veldig.

Men kanskje var det sånn at «alle» skreiv likt på den tida. Store snirklete og mest ikkje lesbar løkkeskrift?

Håvard Loeng på Nasjonalbibliotekets spesiallesesal svarer kjapt.

«Vi skulle gjerne hjulpet deg med dette, men Nasjonalbiblioteket har dessverre ikke lov til å gi slike vurderinger»

Eg tastar tilbake. Det er lov å prøve seg.

«Takk, jeg forstår det. Men kan du svare meg på et spørsmål: Er det sånn at «alle» skrev likt den gang da - med sine snirklete bokstaver og løkkeskrift.

Eller er det sånn at hvis jeg, med mitt utrente øye synes det ligner veldig så er det faktisk en liten mulighet for at det er Gustavas håndskrift?»

Håvard Loeng svarer:

«Det er litt vanskelig å si noe generelt om det. Vi har masse håndskrevne dokumenter fra denne tiden tilgjengelig digitalt som du kan bruke til å sammenligne. Jeg har avgrenset søket til perioden 1850-1890, som jeg ser er den perioden brevene fra Gustava Kielland er skrevet. Håper dette kan
være nyttig for deg!»

I lenka han sender meg finn eg mange handskrivne brev. Og ein ting er sikkert. «Alle» skreiv ikkje likt på den tida.

Akkurat som i dag er det mange variantar av handskrift.

Ein ny e-post tikkar inn frå Håvard Loeng:

«Mitt råd er at du tar kontakt en antikvariat som kan se på dette for deg».

Inge dum ide.

«Det er absolutt ikkje utelukka».

Eg ringer til J.W. Cappelens antikvariat i Oslo. At antikvarbokhandlaren som tek telefonen er rogalending ser eg på som eit pluss. Runar Myklebust kjem frå Sandnes.

-Eg forstår godt at du vil finne ut meir. Det er alltid spanande med slike gamle manuskript. Og du har heilt rett i at dei ikkje skreiv likt på den tida. Eg kan diverre ikkje hjelpe deg med to strekar under rette svar her, seier Runar Myklebust som også kan bekrefte at det skjedde tilfelle av avskrift.

-Men, i dette tilfellet trur eg at det er lite sannsynleg. For kven ville ta seg bryet med å kopiere eit dokument skrive av Gustava Kielland? Då seier eg ikkje at hennar bidrag ikkje var viktig. Gustava Kielland har ei viktig rolle i norsk litteraturhistorie. Men avskrift var mest vanleg av storleiker som til
dømes Knut Hamsun.

-Altså, då er det ikkje utelukka at det er Gustava Kielland si handskrift eg sit med her.

-Det er absolutt ikkje utelukka. Du seier skrifta liknar?

-Ja, det liknar.

-Då kan det godt hende.

«Det er framleis eit mysterium»

«Hjertebalde af Gustava Kielland» ligg framleis i skrivebordsskuffa mi. Om dette er eit originalmanuskript eller avskrift har eg ikkje fått endeleg svar på.

Men no har eg i alle fall fått fram historia om det gamle dokumentet som Giggi frå Hakadal fann i ei skuff da ho rydda etter ein slektning.
Det tykkjer eg både Giggi og Gustava fortener.

Fakta Gustava Kielland (1800-1889).

Susanne Sophie Catharina Gustava Blom Kielland var hennar fulle namn. Ho gifta seg med prest Gabriel Kielland i 1824, same år flytta dei nygifte til prestegarden på Finnøy. Gustava var ei driftig prestekone og ein dyktig administrator. På Finnøy fann ho tid til å drive folkeopplysning, undervisning og anna sosialt arbeid. Ho tok også til seg pleiebarn. Då Gabriel i 1837 blei sokneprest i Lyngdal var det 20 barn med på flyttelasset. Sju eigne og tretten pleiebarn. Gustava og Gabriel fekk ni barn, åtte
av dei levde opp.